مبانی نظری و پیشینه تحقیق بهره وري

شرح مختصر:

بهروری

يکي از اهداف هر سازمان، دست­يابي به بهره­وري است. براي رسيدن به اين هدف، راهي جز توسل به نوعي ديدگاه سيستمي، بومي و کاربردي وجود ندارد. موفقيت­هاي چشمگير دهه­ي اخير سازمان­هايي با حداقل امکانات از يک سو و شکست سازمان­هايي با بهترين توانايي­هاي مادي از سوي ديگر بيانگر نقش قابل توجه عوامل غير مادي و معنوي در موفقيت آنها بوده است (اسکولتز[1] و اسکاتز[2]، 1998).

بهبود بهره‌وري موضوعي بوده كه از ابتداي تاريخ بشر و در كليه نظامهاي اقتصادي و سياسي مطرح بوده است (كريمي و پيراسته، 1383). اما تحقيق درباره چگونگي افزايش بهره‌‌وري بطور سيستماتيك و در چارچوب مباحث علمي تحليلي از حدود 230سال پيش به اين طرف به طور جدي مورد توجه انديشمندان قرار گرفته است. واژه بهره‌وري براي نخستين بار به وسيله فرانسوا كنه رياضيدان و اقتصاددان مكتب فيزيوكراسي(حكومت طبيعت) به كار برده شده است. در سال 1883 فرانسوي ديگري به نام «ليتره»، بهره‌وري را دانش و فن توليد تعريف كرد. در سال 1950 سازمان همكاري اقتصادي اروپا[3] به طور رسمي بهره وري را چنين تعريف كرد: بهره‌وري حاصل كسري است كه از تقسيم مقدار يا ارزش محصول بر مقدار يا ارزش يكي از عوامل توليد بدست مي آيد (رفيعي و زيبايي ،1383).

کوشش­هاي بشر همواره بر آن بوده تا حداکثر نتيجه را با کمترين امکانات و عوامل موجود به دست آورد. اين کوشش­ها را مي­توان دست­يابي به بهره­وري بالاتر ناميد. بهره­وري، مفهومي است که به­عنوان يک ويژگي بسيار مهم به سيستم­هاي باز نسبت داده مي­شود و اهميت آن تا اندازه­اي است که مي­توان آن را هدف نهايي هر سيستمي به حساب آورد (رضايي، 1388).

براي بهره­وري تعاريف متعددي ارائه شده است، بعضي از آنها بسيار توصيفي هستند مانند اينکه بهره­وري استفاده بهينه از منابع انساني و مادي سازمان است که بر اساس اين تعريف، اندازه­گيري بهره­وري يک مساله بسيار پيچيده و غامض تلقي مي­گردد.آلبرت آفتاليون (1991) در مقاله­اي تحت عنوان سه مفهوم قدرت، توليد و درآمد که در مجله اقتصاد سياسي به چاپ رسيد، بهره­وري را به مفهوم رابطه ميان مقدار محصولي که در مدت معيني به دست مي­آيد و مقدار عوامل مصرف شده در جريان توليد آن محصول تعريف نمود.

در فرهنگ علوم اقتصادي  تعاريف زير براي بهره­وري ارائه شده است:

• نسبت ميان مقدار معيني محصول و مقدار معيني از يک يا چند عامل توليد؛
• مقدار محصولي که هر کارگر مي­تواند در زمان معين توليد نمايد؛
• بهره­وري ميزان نسبي کارايي است.

به­طور کلي مفاهيم بهره­وري به نوعي ارتباط ميان مقدار کالاها و خدمات توليد شده و مقدار منابع مصرف شده در جريان توليد اين کالاها و خدمات را بيان مي­نمايند، که اين روابط کمي و قابل اندازه­گيري است.

بهره­وري و عملکرد يکي از مهمترين شاخص­هاي موفقيت يا عدم موفقيت محسوب مي­شود. از مهمترين عوامل و عناصر مرتبط و تعيين کننده عملکرد، مجموعه ارزش­ها و نگرش­هاي افراد سازمان است. از طرف ديگر تعهد سازماني نوعي نگرش و احساس دروني فرد نسبت به سازمان است که در عملکرد، وفاداري و قضاوت­هاي وي نسبت به سازمان تاثيرگذار است. مطالعات نشان مي­دهد بين عدم تعهد سازماني با مشکلات سازماني چون: ترک خدمت کارکنان، غيبت، تاخير و در نهايت سطح پايين عملکرد و بازدهي نيروي انساني رابطه معنادار مستقيم و مثبت وجود دارد (پرتر و استيرز[4]؛ به نقل از حسينيان و همکاران، 1386).

انسان از دیرباز در اندیشه استفاده درست و کارا و ثمربخش از توانایی ها، امکانات و منابع در دسترس خود بوده است. در عصر کنونی این امر بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته است. بهره وری فراتر از یک معیار، به عنوان یک فرهنگ و نگرش، با کار و زندگی مطرح شده و بهبود آن منشاء اصلی توسعه اقتصادی است. عوامل بیشماری در ارتقاء و بهبود بهره­وری و عملکرد نقش دارند. اما با نظر اکثر صاحب­نظران منابع انسانی با ارزش­ترین و برجسته ترین عامل در دست یابی به هدف­های سازمان محسوب می شود. یکی از مظاهر موفقیت یک مدیر استفاده درست و بهینه از منابع مادی (تجهیزات و سرمایه،…)و منابع انسانی سازمان متبوع خود است. افزایش نرخ بهره وری و موفقیت سازمان در گرو به کار گیری درست منابع مادی وانسانی در جریان کار است (اسدی،1387).

بايد توجه داشت که بهره­وري بالاتر باعث ارتقاء سطح زندگي و رفاه اجتماعي مي شود درآمدها با استفاده بهينه از نهاده ها و توليد ستاده ها مناسب تر وبيش­تر افزايش مي يابد و اين خود باعث مي­شود که توليد به نحوي مناسب­تر رشد يابد و در دنياي پررقابت توفيقاتي حاصل شود اين موقعيت خود باعث رونق کسب و کار و در نتيجه کيفيت برتر زندگي جامعه مي گردد و فرآيند يادشده جز با نگرش درست به بهره­وري و ارتقاي آن تحقق نخواهد پذيرفت (طوسي، 1384).